Cây yên bạch là một loài thực vật mọc dại phổ biến ở khu vực Tây Bắc Việt Nam. Được biết đến qua các ghi chép của người dân tộc H-Mông, cây yên bạch có tác dụng chữa lành vết thương.
Theo truyền thống, khi người H-Mông đi rừng rẫy và bị thương, họ chỉ cần vò nát lá cây yên bạch và đắp lên vết thương. Lập tức máu sẽ cầm lại và vết thương sẽ nhanh chóng liền. Vậy thực tế, công dụng của cây yên bạch ra sao?
Cây yên bạch, còn được gọi bằng nhiều tên khác như cỏ lào hoặc bớp bớp, có tên khoa học là Chromolaena odorata và thuộc họ Cúc - Asteraceae.
Loài cây này có kích thước khá nhỏ, cao khoảng 1 - 2 m với các cành phân ngang. Thân cây yên bạch có hình tròn, vỏ thân màu rất nhạt với các rãnh nhỏ và lớp lông mịn màng. Lá cây yên bạch cũng có lông mịn ở hai mặt và có mùi hơi hăng. Hoa của cây mọc thành chùm dài khoảng 1 cm, có màu vàng lục.
Cây yên bạch phân bố rộng rãi ở Việt Nam, từ đồng bằng, trung du đến các vùng núi thấp. Loài cây này có khả năng chịu ánh sáng và hạn, nên thích nghi tốt với nhiều loại đất khác nhau, đặc biệt là ở những nương rẫy bị bỏ hoang.
Bộ phận dùng là lá và rễ cho tác dụng chủ yếu của cây yên bạch, có thể thu hoạch quanh năm và cần sử dụng khi còn tươi.
Công dụng của cây yên bạch chủ yếu nhờ vào các thành phần hóa học chính, bao gồm tinh dầu, tannin, flavonoid, coumarin, và alkaloid. Đặc biệt, hàm lượng tinh dầu trong cây chiếm khoảng 0,16%.
Về tính vị, cây yên bạch có vị hơi đắng, tính ấm và có mùi thơm đặc trưng.
Những tác dụng dược lý của cây yên bạch được sử dụng trong điều trị:
Cầm máu và làm liền sẹo: Một nghiên cứu trên 86 bệnh nhân sử dụng cây yên bạch để điều trị vết thương nhiễm trùng và chậm hồi phục cho thấy cây yên bạch giúp cầm máu, mau lành vết thương và giảm hoại tử da. Ngoài ra, cây yên bạch còn giúp tăng sinh mô hạt và liền sẹo, với các vết sẹo mềm, mịn, không bị lồi, có màu hồng hoặc nâu nhạt.
Kháng khuẩn: Cây yên bạch có khả năng ức chế các chủng vi khuẩn như tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh, và các chủng kháng kháng sinh như Escherichia và Proteus.
Chữa đau nhức xương khớp: Giúp giảm đau nhức xương khớp ở người lớn tuổi.
Phòng và trị đỉa cắn.
Chữa táo bón và các bệnh về răng miệng.
Một số bài thuốc được tham khảo sử dụng từ cây yên bạch:
Chữa táo bón, tiêu chảy:
Bài thuốc được giảng viên Y học cổ truyền – Trường Đại học Lương Thế Vinh, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Hà chia sẻ như sau: Cây yên bạch này được bà con vùng núi sử dụng khi bị tiêu chảy. Cách làm rất đơn giản: lấy vài ngọn cây yên bạch rửa sạch, giã nhuyễn rồi thêm ít muối trắng. Người bệnh nuốt toàn bộ cả bã, mang lại hiệu quả nhanh chóng.
Cây yên bạch được sử dụng trong các bài thuốc trị táo bón, tiêu ra máu, táo bón kéo dài và bệnh trĩ xuất huyết nhờ tác dụng kháng khuẩn, cầm máu và liền sẹo.
Cầm máu khi bị đỉa cắn:
Để cầm máu khi bị đỉa cắn, người bệnh dùng vài lá cây yên bạch đập dập nhẹ, sau đó xát vào vết thương sẽ giúp cầm máu ngay lập tức.
Cây yên bạch trị đau mắt:
Khi bị đau mắt, người bệnh dùng một ít ngọn cây yên bạch, rửa sạch rồi giã nát trong bát. Sau đó, dùng vài miếng băng gạc trộn chung rồi đem hấp cách thủy khoảng 30 phút.
Tiếp theo, người bệnh rửa sạch mắt với nước muối loãng rồi đắp phần cây yên bạch đã chế biến lên mắt. Thay gạc mỗi 12 tiếng. Những trường hợp đau mắt nhẹ có thể khỏi sau 1-2 lần đắp.
Yên bạch được sử dụng chữa đau mắt đỏ
Chữa vết thương phần mềm:
Các vết thương phần mềm, bầm tím do tai nạn sẽ giúp giảm sưng đau hiệu quả khi sử dụng cây yên bạch. Người bệnh lấy một nắm lá cây yên bạch đã rửa sạch, đập dập nát rồi đắp vào vết thương. Sử dụng từ 4-5 lần trong ngày. Cây yên bạch sẽ giúp vết thương giảm sưng đau nhanh chóng, cầm máu tốt, hỗ trợ liền vết thương nhanh và hạn chế viêm nhiễm.
Trị bong gân:
Vận động viên luyện tập quá sức hoặc người chơi thể thao bị bong gân có thể áp dụng bài thuốc từ cây yên bạch. Chỉ cần lấy lá yên bạch rửa sạch, đập nát rồi bó vào chỗ bị bong gân, sẽ giúp giảm đau, giảm sưng và nhanh chóng phục hồi khả năng vận động.
Chữa lỵ trực khuẩn:
Người bệnh lấy vài ngọn cây yên bạch tươi, rửa sạch, thái nhỏ rồi chần qua nước sôi khoảng 75 độ C trong 2 giờ. Sau đó ngâm với 500 ml nước, đảm bảo nước vẫn ấm. Cứ mỗi 10 phút đun sôi lại một lần, sau đó vắt sạch lọc lấy nước thuốc và đun nhỏ lại còn khoảng 150 ml. Người lớn uống 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 50 ml, uống đến khi khỏi bệnh.
Chữa loét giác mạc:
Người bệnh lấy một ít lá cây yên bạch, rửa sạch rồi giã nhuyễn, cho vào nồi hấp khoảng 30 phút. Sau đó lấy ra rửa mắt với nước muối. Cách sử dụng cho tác dụng hiệu quả nhất là đắp bã cây yên bạch lên mắt để tiêu diệt vi khuẩn, đắp vài lần là khỏi. Thời gian mỗi lần đắp từ 10 đến 12 giờ.
Điều trị bỏng từ cây yên bạch:
Dịch chiết từ cây yên bạch có tác dụng ức chế vi khuẩn mạnh, kích thích biểu mô làm liền vết thương và giảm sưng viêm ở người bị bỏng.
Cây yên bạch là loài mọc dại thường gặp ở khu vực Tây Bắc Việt Nam và là một thảo dược có nhiều công dụng trong điều trị bệnh. Tuy nhiên, phương pháp điều trị nào cũng có những tác dụng phụ, nên người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
